W poniższym artykule staram się zmierzyć z nie do końca znaną sprawą zbiegu znaków interpunkcyjnych. Informacje na ten temat są rozproszone i czasem sprzeczne, stąd błędy w tej materii przydarzają się nawet doświadczonym polonistom i redaktorom. Ta publikacja to prawdopodobnie pierwsza w internecie próba zebrania wszystkich obowiązujących w tej kwestii zasad i zaleceń. W niżej prezentowanym tekście ukośnik {/} pełni funkcję rozdzielającą; można go na ogół czytać jako ‘lub’. Przyjęto też, że zbieg to ‘bezpośrednie sąsiedztwo innego znaku interpunkcyjnego’ nieoddzielonego literą ani spacją. W tekście stosuję następujące oznaczenia przed przykładami, wyrażające moje [ zdanie o ich poprawności: {?} – nie jestem pewny poprawności {*} – postuluję niepoprawność {*?} – wątpię w niepoprawność W polskim systemie interpunkcyjnym istnieje 10 znaków [3]: przecinek {,} średnik {;} kropka {.} myślnik zwany czasem pauzą lub (w sąsiedztwie wypowiedzi dialogowej) kreską dialogową {–} wielokropek {…} wykrzyknik {!} pytajnik {?} dwukropek {:} cudzysłów {„/”} (może mieć różne formy graficzne) nawias {(/)} (może mieć różne formy graficzne) Oczywiście należy odróżnić ww. znaki interpunkcyjne od identycznie wyglądających znaków używanych w funkcjach pozaortograficznych, np. w matematycznych czy graficznych. Takich zastosowań niniejszy artykuł nie dotyczy. I Pierwsze trzy znaki z listy {,/;/.} pełnią funkcję rozdzielającą i wraz z czwartym {–} ich zbieg w żadnej kombinacji (poza {,/;} po skrótach i liczebnikach porządkowych zakończonych {.} – patrz rozdział VI) nie występuje. Niewystępowanie dotyczy również zbiegu bliźniaczego (np. dwóch kropek). Inne rozpatrzę poniżej. II Cudzysłów (zamykający) i kropka {”} i {.} Można przyjąć jako regułę, że {.} w zdaniach oznajmujących zakończonych cytatami stawiamy za cudzysłowem [3]: Powiedział: „Znasz go?”. Powiedział: „Uważaj!”. Powiedział: „No, no…”. Powiedział: „Wystarczy”. bez względu na obecność przed {”} innego znaku interpunkcyjnego. Jeśli cytat kończy się kropką, opuszczamy ją (tj. przesuwamy ją za {”}). Kropkę za cudzysłowem stawiamy nawet wtedy, gdy cytat jest samodzielnym zdaniem oznajmującym (czyli jeśli nie kończy tego zdania {!/?/…}); nawet wtedy, gdy cytat jest wielozdaniowy: Powiem to, co mawiał w takich sytuacjach mój dziadek: „Niech się dzieje wola nieba. Z nią się zawsze zgadzać trzeba”. Jeśli jednak cytat jest samodzielnym zdaniem zakończonym {!/?/…}, wszyscy profesorowie uniwersyteccy doradzają niestawianie kropki: …ale w końcu wrzucił je do skrzynki. „Zwyciężę!” Był to okrzyk fatalistyczny, który częściej ludzi gubi, niż ocala. [4] (Bańko) „Kochać się wzajemnie znaczy wzajemnie być pewnym siebie! Gdzież byłoby miejsce na podejrzenia zdrady i zazdrości?!” „Znasz go?” „Uważaj!” „No, no…” ale część praktyków (redaktorzy, korektorzy) tę kropkę stawia ([ robi to ze względów „logiczno-estetycznych”). UWAGA: W przypadku, gdy na skutek wyboru takiego sposobu edytowania dialogu wypowiedź cytowana miesza się wewnątrz cudzysłowu z komentarzem odautorskim, całe wyrażenie kończymy kropką (za {”}) pomimo obecności {!/?} przed {”} [4] (Bańko): ?„Świat – wykrzyczała szczęśliwa – jest piękny!”. To problematyczne (sprzeczne z regułą ogólną) orzeczenie można próbować uzasadnić tak [ wykrzyknik zamyka zdanie cytowane, a kropka drugie, będące komentarzem odautorskim. Tak byłoby w innych systemach edycji: – Świat jest piękny! – wykrzyczała szczęśliwa. Wykrzyczała szczęśliwa: „Świat jest piękny!”. choć oczywiście nie w takim (najbardziej polecany zamiennik): – Świat… – wykrzyczała szczęśliwa – jest piękny! Osobnym przypadkiem jest zdanie zakończone cytatem wewnętrznym (tj. stanowiącym część zdania-wypowiedzi głównej) kończącym się skrótem, np.: r. (rok), w. (wiek), bm. (bieżący miesiąc), jw. (jak wyżej). Tu kropkę piszemy za skrótem (a więc przed cudzysłowem zamykającym) i po cudzysłowie na zakończenie zdania głównego [4] (Kłosińska): Byłem wczoraj na filmie „Listy do M.”. W rubrykę „Adres do korespondencji” wpisać: „adres jw.”. Przypuszczalnie w przypadku cytatów wewnętrznych zakończonych liczebnikiem porządkowym w formie cyfrowej będzie podobnie [ Cudzysłów (zamykający) i wykrzyknik/pytajnik/wielokropek/nawias {”} i {!/?/…/)} {!/?/…/)} mogą stać wewnątrz cudzysłowu, gdy odnoszą się do treści wyrażenia w jego obrębie: Wspominając minione lata, moglibyśmy powtórzyć za Gałczyńskim: „Ile razem dróg przebytych? Ile ścieżek przedeptanych?”. jak i na zewnątrz, gdy odnoszą się do zdania głównego (sprzed cudzysłowu): Czy naprawdę krzyknęła: „Nie będzie żadnej ulgi!”? Wielokropek stawiamy po cudzysłowie, jeśli cytat został urwany, np.: „Ksiądz pana wini, pan księdza”… to słowa Mikołaja Reja, ale nie wszyscy o tym wiedzą. Taka edycja jest dozwolona, ale rzadka i niepolecana [4]. Zaleca się urwanie cytatu oznaczać tylko tak: „Ksiądz pana wini, pan księdza […]” (wielokropek w nawiasie oznacza skrócenie tekstu cytowanego) Możemy się również spotkać z zastosowaniem wielokropka przez autora, którego tekst cytujemy: „Kto był na wojnie, ten wie…” (wielokropek jest częścią cytowanego tekstu) Za i przed cudzysłowem zamykającym mogą stać znaki {?/!/…} w dowolnym zestawie [4]: Czy powiedział: „Znasz go?”? Powiedz: „Uważaj!”! Powiedział: „No, no…”… Czyżby powiedział: „Znasz go??…”?! Obok (przed lub za) {„/”} może stać {(/)}, ale tylko o tej samej polaryzacji (otwierający obok otwierającego bądź zamykający obok zamykającego). Cudzysłów (zamykający) i inne znaki interpunkcyjne {”} i {,/;/:/–} Występowanie {,/;/:} jest możliwe tylko za cudzysłowem zamykającym {”} zgodnie z sensem zdania. O zbiegu {”} z {–} znane mi źródła milczą; zbieg taki wydaje się nie zachodzić. Zbieg cudzysłowu otwierającego {„} z innymi znakami interpunkcyjnymi poza {…/(/„/–} jest niemożliwy. O zbiegu z {…} znane mi źródła milczą. Biorąc pod uwagę rzadkie zastosowanie {…} przed wyrazem, taki zbieg byłby wyjątkowy. Na możliwy zbieg {„} z {–} wskazuje [ Wyczytałem w tej książce następujący dialog: „– Czy nie uważasz, że jest tak i tak? – Owszem, uważam, i wiem, że masz w tej kwestii rację”. Zbieg kaskadowy (kilka cudzysłowów tej samej polaryzacji) jest możliwy, ale wymaga innego typu graficznego dla kolejnych klamrowań, aby ułatwić czytelność [4] (Wolański). III Nawias (zamykający) i inne znaki interpunkcyjne {)} i {inne} Zbieg nawiasu z innymi znakami interpunkcyjnymi przedstawia się analogicznie do zbiegu cudzysłowu. W takim przypadku po cudzysłowie zamykającym musimy postawić kropkę (patrz wyżej „Cudzysłów i kropka”). Jutro wyjeżdżam (niesamowite!). Zbieg tej samej polaryzacji {(/)} (otwierający z otwierającym bądź zamykający z zamykającym) możliwy zgodnie z sensem zdania. Zbieg przeciwnej polaryzacji niemożliwy (rozdziela je wtedy co najmniej spacja). Zbieg nawiasu otwierającego {(} z innymi znakami interpunkcyjnymi poza {…} (patrz rozdział poświęcony wielokropkowi), oraz {(/„/–} nie jest możliwy. Bardzo zrozumiałym streszczeniem powyższych rozdziałów jest porada prof. Kłosińskiej z 2016 r. [4]: Jeśli zdanie kończy się cudzysłowem lub nawiasem, przed którym postawiliśmy wykrzyknik lub znak zapytania, to po cudzysłowie lub nawiasie stawiamy kropkę, np.: Zapytał: „Wyjeżdżasz?”. Krzyknął: „Wyjeżdżam!”. Nie rozumiem nic z tego (Zresztą, kto by to zrozumiał?). [Nie wiem, dlaczego pomimo niezamknięcia pierwszego zdania kropką drugie zaczyna się od wielkiej litery. Wg mnie to błąd – uwaga Posłuchaj mnie (choć ten jeden raz!). Na końcu każdego z powyższych zdań postawiliśmy kropkę. Podobne wypowiedzenie możemy także zakończyć wykrzyknikiem lub znakiem zapytania, np.: Naprawdę krzyknął: „Wyjeżdżam!”? Ten drań zapytał: „Wyjeżdżasz?”! On naprawdę krzyknął: „Wyjeżdżam!”! (zbieg dwóch wykrzykników rozdzielonych cudzysłowem) Czy on naprawdę zapytał: „Wyjeżdżasz?”? (zbieg dwóch znaków zapytania rozdzielonych cudzysłowem) Posłuchaj mnie (choć ten jeden raz!)! (zbieg dwóch wykrzykników rozdzielonych nawiasem) Posłuchałbyś mnie (choćby raz?)? (zbieg dwóch znaków zapytania rozdzielonych nawiasem). Jak widać, interpunkcja polska pozwala na różnorodne modulowanie treści wypowiedzi. Nie dopuszcza jedynie zbiegu dwóch kropek oddzielonych nawiasem lub cudzysłowem*. Jeśli ostatnim składnikiem wypowiedzenia złożonego jest zdanie oznajmujące w nawiasie lub cudzysłowie, to nie stawiamy po nim kropki, a po całym wypowiedzeniu stawiamy taki znak, jaki wynika z charakteru wypowiedzenia, np. Powiedział: „Wyjeżdżam”. (kropka tylko po cudzysłowie) Dlaczego tak się stało? (Nie umiałem sobie z tym poradzić). (kropka tylko po nawiasie) Naprawdę powiedział: „Wyjeżdżam”? (bez kropki po Wyjeżdżam). Jeśli jednak kropka występująca w zakończeniu wypowiedzi ujętej w nawias lub cudzysłów (która to wypowiedź jednocześnie kończy zdanie) należy do skrótu lub inicjału (a nie jest sygnałem zakończenia zdania), to ją stawiamy, mimo że po występującym po niej nawiasie lub cudzysłowie także postawimy kropkę, np.: Pojechaliśmy do Francji (z (tu mamy zbieg dwóch kropek rozdzielonych nawiasem – pierwsza kropka należy do inicjału) Wystąpił w filmie „Listy do M.”. (zbieg dwóch kropek rozdzielonych cudzysłowem – pierwsza kropka należy do inicjału) Dotyczy to wielu czasowników (pisać, czytać, robić itd.). (zbieg dwóch kropek rozdzielonych nawiasem – pierwsza kropka jest zakończeniem skrótu) Przeczytałem książkę „Wojna 1920 r.”. (zbieg dwóch kropek rozdzielonych cudzysłowem – pierwsza kropka jest zakończeniem skrótu) IV Wielokropek i wykrzyknik/pytajnik {…} i {!/?} Jeśli wielokropek {…} zbiega się z {?/!}, znaki te w tekście umieszczamy [1]. [4] (Bańko) podaje: „Kolejność wielokropka i wykrzyknika (podobnie jak wielokropka i pytajnika) nie jest uregulowana ani przez zwyczaj językowy, ani przez skodyfikowaną normę”. W [1] znajdujemy następujący przykład: Czy jest ona tu z wami…? Jak strasznie gorąco…! Wody, Wody…! – krzyczał umęczony pan Filipski. (Wg mnie [ wyraz za przecinkiem [Wody, Wody…!] należy pisać od małej litery). Zarówno w [1], jak i w [2] kolejność {…} i {!/?} sugerują wyłącznie przykłady i ta kolejność nie jest określana w regule. I to te przykłady, a nie reguła, legły u podstaw tendencji wśród redaktorów i korektorów, by wymuszać pierwszeństwo wielokropka przed wykrzyknikiem i pytajnikiem. Jest to tendencja nieuzasadniona, ba – szkodliwa! [3] podaje inne przykłady z odwróconą kolejnością: Przecz z moich oczu!… A rewolucja?… Razem, młodzi przyjaciele!… Podobne przykłady na kolejność {!…} i {?…} znajdują się i w [1], i w [2], tyle że w innych rozdziałach. W [1] w rozdziale o {!/?} wprost dopuszczono {…} po {!/?}. Potwierdzeniem są reguły [3], które stanowią, że „po pytajniku bądź wykrzykniku może stać (tylko) wielokropek, wykrzyknik, pytajnik bądź myślnik** (oraz cudzysłów i nawias zamykający)”***. [4] (Bańko) orzeka, że kolejność {…} i {?/!} wynika ze sposobu oddania emocji zamierzonego przez autora. Nie ma w tym nic dziwnego – skoro litery czytamy kolejno od lewej do prawej i kolejność decyduje o sensie i znaczeniu słowa, tak samo musi być ze znakami interpunkcyjnymi. Zatem {?…} musi odpowiadać podniesieniu tonu ostatniej sylaby (cecha artykulacji pytania) i następującemu po niej zawieszeniu głosu (przerwie). Kolejność {!…} odpowiada przerwie po podniesieniu głosu, charakterystycznym dla wykrzyknięcia. Zapis {…?} jest już trudniejszy do oddania; wyobrażam go sobie tylko w rzadkich, specyficznych przypadkach, gdy chcemy oddać zastanowienie połączone z wątpliwością, która tłumi charakterystyczne dla pytania podniesienie tonu ostatniej sylaby. W praktyce wiązałoby się to z oddaniem niepewności pytania, jakiejś ospałości: Dlaczego jej nie widzę…? Śmie jeszcze tu być…? urwanej frazy pytającej: I ty…? bądź w jeszcze rzadszych przypadkach głosu zdyszanego, dla zaznaczenia urywanych, ułomnych pod względem akcentowania, ale emfatycznych wypowiedzi: Uwierzysz…? Przebaczył ci…! Jak…? Do nóg…! Ułomność artykulacji pytania bądź wykrzyknięcia, charakterystyczna dla np. głosu zdyszanego, zacukania, zachłyśnięcia, łkania, „zapowietrzenia”, frazy przerwanej bądź niedokończonej, wydaje się argumentem za stosowaniem zapisu {…!}/{…?} [ + Jeśli konstrukcja wyrażenia i artykulacja frazy są normalne, ale po wypowiedzeniu następuje przerwa, stosujemy kolejność {!…}/{?…}. Wielokropek i inne znaki interpunkcyjne {…} i {,/;/./–/:/”/)} Jeśli {…} zbiega się z {,/;/.} znaki te opuszczamy* [3], jak np. opuszczamy przecinek przed ale w zdaniu poniżej: Mądra, ładna… ale nie potrafię się do niej przekonać. lecz nie zawsze. Zbieg z {,} jest wg [4], ale i [3], tyle że zgodnie z innym punktem, jednak możliwy: Z gryzmoleniem tak jak z trunkiem: zakosztujesz — wstrząśnie tobą albo i zemdli; pociągniesz drugi raz — miło…, trzeci raz — błogo…, czwarty — bardzo miło…, piąty — jeszcze milej!… i aniś się spostrzegł, jak ni stąd, ni zowąd nałogowym zostałeś pijakiem. [3] Na tej samej zasadzie po {…} może być – jak się wydaje [ – postawiony {;}. Jeśli jednak urwane składniki są krótsze, {,} można opuścić [4] (Bańko): „Szeptała tylko: dziś… jutro… pojutrze…” Problemem jest przypadek, gdy urwaną wypowiedź kończyłby skrót: *?– Do siódmego bm.… Nie zdążę! O takim przypadku słowniki się nie wypowiadają. [4] (Wolański) radzi, by skrót rozwinąć, bo zbieg {…} z {.} jest niemożliwy. Pogląd taki uważam [ za nieprzemyślany. Oczywiście kropkę kończącą zdanie {…} zastępuje, ale trudno nie postawić kropki kończącej skrót, liczebnik porządkowy bądź inicjał, jeśli za którymś z nich umiejscawiamy {…}. Rozwijanie skrótu i inicjału nie zawsze jest możliwe, a w zapisie wypowiedzi byłoby błędem rzeczowym. O {…} po liczebniku porządkowym w postaci cyfrowej (tj. liczbie zakończonej kropką) znane mi źródła nie mówią. Wnioskując z możliwego zbiegu tak zapisanego liczebnika z {,/;/?/!} (patrz poniżej), zbieg taki powinien być jednak dopuszczalny [ ? Szalone lata 60.… Pamięć podsunęła mu liczne wspomnienia. Jeśli ktoś ma opory, może zapisać liczebnik porządkowy słownie, omijając problem. Zbieg {…} z {–} (bez spacji!) oraz {:}, jak się wydaje, nie zachodzą [ Czasem stosujemy wielokropek w nawiasie {[…]/(…)} do oznaczenia opuszczeń w cytacie. Zbieg {…} z {”/)} został omówiony w rozdziałach II i III. Analogicznie zbieg z {„/(}. Wielokropek należy odróżniać od wykropkowania [1], którym zastępuje się litery pominięte w wyrazach nieprzyzwoitych, wulgarnych, np.: – Niestety, ten pomysł jest do d…, bo nie mamy dość forsy – powiedział rozzłoszczony. W takim przypadku znaki interpunkcyjne stawiamy zgodnie z regułami gramatycznymi i sensem zdania, tak jakby wykropkowania nie było. Tak jest na pewno z {,/;}, bo o {.} [1] milczy, a inne źródła nie odróżniają wykropkowania od wielokropka. V Wykrzyknik/pytajnik i przecinek/inne {!/?} i {,/;/./:/”/)/–/} Po wtrąconej frazie w wołaczu: Nie wolno mu na to, Boże broń(*!), pozwolić! dla której oba przecinki są, jak wiadomo ([1], [3], [4]), obowiązkowe, wykrzyknika {!} przed przecinkiem kończącym tę frazę się nie stawia. Emocje można podkreślić wykrzyknikiem {!} kończącym zdanie. Jako regułę [1]**** uznaje niestawianie przecinka po {!/?/:}, choćby nawet {!/?} stały (rzadki przypadek!) w środku zdania: ?Usiłowała nie dostrzegać wlepionego w nią ostrego i – zadziwionego? rozbawionego? zaciekawionego? – spojrzenia kierowniczki. Zbliżony przykład (schematu wynikowego od „kto” przez „co” do „jak”) znajdziemy w [4] (Wolański): ?Pytania te, wywodzące się z rzymskiej retoryki Kwintyliana, tworzą następujący schemat: kto? co? kiedy? gdzie? dlaczego? jak? UWAGA: [1] nie dopuszcza {,/;/.} po {!/?}. Znajdziemy tu wręcz stwierdzenie, że po {!/?} mogą się znaleźć jedynie {!/?/…/)/”}. Wiele wskazuje, że zdanie to jest nieprzemyślane, tak jak to było w przypadkach [*]. Inaczej podaje [2]: Przydawki odpowiadają na pytania: jaki?, który?, czyj?, ile?, czego?, z czego?. Tutaj na końcu zdania wyliczającego jest nawet {.} po {?}. Podobnie {;} w przypadku wyliczeń [4]: Przyszli i pytali o to: — czym się zajmuję?; — kto tutaj mieszka?; — ile mam lat?; — jakie mam plany? Wg mnie [ na końcu ostatniego zdania wyliczeń za {?} powinna stać {.}. Przemawia za tym konsekwencja (skoro {;} to dlaczego nie {.}?) i przykład z [2] powyżej. Możliwy jest {!/?} po kropce kończącej skrót bądź liczebnik porządkowy [5]: Pewna osoba miała wątpliwości dotyczące poprawnego zapisu – z kropką lub bez niej – liczebników porządkowych w postaci liczb: art. 20 czy art. 20.? przykład 2 czy przykład 2.? Zwróćmy uwagę, że tu akurat przecinka po śródzdaniowym {?} nie postawiono. Zbieg {!/?} z {–} nie zachodzi. Zbieg z {:} wydaje się [ możliwy: ?Czy pamiętam jej numer telefonu?! No pewnie!: 620887631. ale źródła o tym milczą. Zbieg {!/?} z zamykającymi {”/)} możliwy zgodnie z sensem zdania. Przykłady w rozdziałach II i III. Wykrzyknik i pytajnik {!} i {?} Zbieg możliwy w różnych kombinacjach; również w zwielokrotnieniach. Zwielokrotnienie {!/?} wyraża wzrost emocji: Znasz go??? Wykrzyknik po pytajniku zwiększa emfazę [1]: Hej! Czy przyjdzie czas, co łzy te spłoszy?! Wg [4] (Wolański) taka kolejność oznacza zdumienie, przestrach lub oburzenie: Co?! Natomiast pytajnik po wykrzykniku może oznaczać zdziwienie, zakwestionowanie treści zdania wykrzyknikowego [1]: – Głupstwa! – wykrzyknął z oburzeniem. – Twoim zdaniem to są głupstwa!? niepewność i wahanie [4] (Wolański): Zgoda!? VI Przecinek i inne znaki interpunkcyjne {,} i {inne} Zbieg przecinka z {…} omówiono w rozdziale IV. Zbieg z {!} i {?} omówiono w rozdziale V. Zbieg z {.} w przypadku skrótów i liczebników porządkowych możliwy [4] (Bańko): Działo się to w latach 50., 60. i 70., gdy umysły mroziła zimna wojna. W specyficznym przypadku, gdy wymieniamy w zdaniu znaki interpunkcyjne, lepiej jest użyć ich nazw. Symbole można dodać w nawiasach: W wierszu jedynymi znakami interpunkcyjnymi są: myślnik (–), wykrzyknik (!) i pytajnik (?). Zbieg {,} z {”/)} jest możliwy tylko w kolejności {”,} bądź {),}. Zbieg przecinka z {;/:/–/„/(}, jak się wydaje [ nie występuje. VII Średnik i inne znaki interpunkcyjne {;} i {inne} Średnik podlega takim samym regułom jak przecinek. VIII Dwukropek i inne znaki interpunkcyjne {:} i {inne} Po skrócie lub liczebniku porządkowym zakończonym kropką dwukropek można wstawić: Niektóre spośród borówek są uprawiane w Polsce, np.: borówka wysoka, borówka bagienna, borówka drzewiasta. O zbiegu dwukropka z innymi znakami interpunkcyjnymi znane mi źródła milczą. Domniemywam [ że w uzasadnionych przypadkach {:} można wstawić po {!} (patrz rozdział V), {”}, {)} i po kropce {.} kończącej skrót, liczebnik porządkowy bądź inicjał. IX Myślnik i inne znaki interpunkcyjne {–} i {inne} Bezpośrednio, tj. bez spacji pośredniczącej, {–}, poza przypadkiem wspomnianym w rozdziale II (zbieg {„–}), nie sąsiaduje z żadnym znakiem interpunkcyjnym [ X Podsumowanie Najczęściej spotykane błędy w stosowaniu zbiegu znaków interpunkcyjnych, to: – nieuzasadnione zastępowanie zbiegów {?…} i {!…} przez (odpowiednio) {…?} i {…!}; – stawianie kropki po cytatach będących samodzielnym zdaniem zakończonym {?/!/…}. Niekiedy pomiędzy uznanymi słownikami normatywnymi zachodzą istotne różnice w kwestii zbiegu niektórych znaków (patrz rozdział V). Zauważyłem, że zakazy ich dotyczące są wydawane pochopnie; osobiście w przypadku konfliktu zakazu z dopuszczeniem przychylałbym się do orzeczeń dopuszczających [ Warto jednak postępować świadomie. Skoro zwracamy uwagę na kolejność liter – co innego znaczą przecież rzeczowniki „rozsada” i „roszada” – to świadomie używajmy zbitki znaków interpunkcyjnych. „A rewolucja?…” znaczy co innego niż „A rewolucja…?”. Autor: Tomasz Marek Współpraca: Paweł Pomianek * – nieścisłość; w innym punkcie tego samego tekstu znajdujemy zaprzeczenie tej zasady. ** – autorzy tych reguł myślnikiem nazywają kreskę dialogową, co wynika z przykładu. Nie wiem, w jakich okolicznościach po {?/!} może stać {–} nieoddzielony spacją. W [1] i [2] z niewiadomych powodów uważa się spację (między {…} a {–}) za niebyłą i mówi się o zbiegu znaków interpunkcyjnych z {–} w sytuacjach dialogowych; np.: – Oddam ci dług, ale… – przypomniał sobie o utracie pieniędzy. *** – oraz w specyficznych sytuacjach przecinek, średnik i kropka [uzupełnienie – patrz rozdział V. **** – reguła ta jest wątpliwa; patrz kolejny akapit z przykładami [2] i [4]. Bibliografia: [1] E. Polański, Wielki słownik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji, PWN, Warszawa 2006. [2] J. Podracki, Nowy słownik interpunkcyjny języka polskiego, Świat Książki, Warszawa 2005. [3] Słownik ortograficzny PWN, wydanie internetowe (dostęp 2018). [4] Poradnia PWN. [5] RJP.